Autor: Adrian Baranowski
Prace dyplomowe są bez wątpienia jednym z największych wyzwań, jakie stoją przed studentami wszystkich typów uczelni. Napisanie obszernej pracy naukowej nierzadko stanowi dużą trudność. Warto przy tym zaznaczyć, że prace licencjackie, inżynierskie czy też magisterskie nie zawsze są pierwszą stycznością studentów ze stylem naukowym. Szczególnie na kierunkach humanistycznych oraz społecznych prowadzący zajęcia wymagają prac pisemnych, które stanowią podstawę zaliczenia przedmiotu.
Uczelnie nie zawsze przekazują studentom – zwłaszcza pierwszego roku – niezbędne narzędzia oraz wiedzę do stworzenia pracy poprawnej i odpowiadające wytycznym dotyczącym stylu naukowego. Należy zwrócić tutaj uwagę na kwestię bardzo ważną, jaką bez wątpienia jest wykorzystywanie źródeł oraz poprawne cytowanie. Niezastosowanie się do ogólnie przyjętych zasad może skutkować szeregiem konsekwencji, wśród których są między innymi: odpowiedzialność dyscyplinarną, cywilną czy – w skrajnych przypadkach – nawet karną. Naruszenie praw autorskich stanowi przestępstwo, o którym mówi Art. 115. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wykrycie takich naruszeń w pracach dyplomowych skutkować może unieważnieniem pracy, a tym samym odebraniem tytułu zawodowego uzyskanego na podstawie egzaminu dyplomowego.
Wbrew pozorom pisanie nie jest pierwszym elementem tworzenia pracy dyplomowej lub innych prac wpisujących się w karierę naukową. Swoje pierwsze kroki każdy student powinien skierować do biblioteki, gdzie odnaleźć może niezbędną bibliografię. Zdecydowana większość prac dyplomowych na I stopniu studiów stanowią tzw. pracę odtwórcze, polegające na wykorzystaniu zebranych źródeł do analizy problemu i przedstawienia konkretnych wyników. Dopiero studia II stopnia wymagają pewnego rodzaju kompetencji naukowych, dzięki którym praca może zostać zaklasyfikowana jako twórcza, czyli taka, która prezentuje pionierskie podejście do analizowanego problemu.
Wykorzystanie źródeł wydaje się zadaniem niezwykle prostym. Podstawowymi narzędziami, jakie wykorzystywać mogą studenci są: parafrazy oraz cytaty. Pokrótce wraz z przykładami omówimy oba sposoby wykorzystania przytoczonych metod. Pierwszym i podstawowym zadaniem przy tworzeniu pracy w stylu naukowym jest zebranie bibliografii – o czym wspomniałem wcześniej – oraz odpowiednie jej opisanie. W zależności od wymagań prowadzącego zajęcia opisy takie mogą się od siebie różnić. Poniżej przedstawiony został skrócony opis bibliograficzny na przykładzie tomu opowiadań Ostatnie Życzenie Andrzeja Sapkowskiego:
Sapkowski A., Ostatnie Życzenie, Warszawa 2011.
Na podstawie analizy wyodrębnijmy pewien wzór tw
Nazwisko autora + pierwsza litera imienia, Tytuł dzieła pisany kursywą, miejsce oraz rok wydania.
Przytoczony przykład jest jednym z najprostszych, nie zawiera bowiem żadnych dodatkowych informacji, które pojawić się mogą w innych pozycjach bibliograficznych – np: tom czy nazwiska redaktorów. Warto sprawdzić czy na Twojej uczelni nie ma zdefiniowanych wymagań dotyczących konstruowania opisu bibliograficznego.
Wspomnieliśmy wyżej, że studenci mają do dyspozycji dwa narzędzia umożliwiające im wykorzystanie danych dostępnych w zebranych pozycjach bibliograficznych. Pierwszym z nich jest parafraza. W dużym skrócie metoda ta polega na przedstawienie własnymi słowami konkluzji innego autora. Oczywiście na końcu takiej myśli zapożyczonej od badacza należy postawić przypis, który odnosił będzie czytelnika do oryginalnej pracy.
Drugim narzędziem umożliwiającym cudze myśli w swojej pracy są cytaty. Istnieje pewna zasada, która umożliwia podzielenie ich na dwa rodzaje: cytaty o objętości do trzech linijek tekstu oraz cytaty o objętości powyżej trzech linijek tekstu. W pierwszym przypadku tekst należy oznaczyć za pomocą cudzysłowów „”. Na końcu takiego wyróżnienia stawiamy odniesienie do tekstu podstawowego w postaci przypisu. Poniżej przykład:
„Postanowiłem napisać popularną książkę o czasie i przestrzeni po wygłoszeniu na Uniwersytecie Harvarda w 1982 roku cyklu wykładów Loeba”.
Zastosowanie cytatu dłuższego niż trzy linijki wymaga od piszącego wyodrębnienie go z tekstu. Cudzysłowy nie mają w takim przypadku zastosowania, należy rozpocząć pisanie cytatu w nowej linijce, bez akapitu z pomniejszeniem czcionki o jeden punkt w porównaniu do tekstu własnego pracy. Oczywiście po ostatnim wyrazie cytowanego fragmentu należy zastosować odwołanie do tekstu oryginalnego za pomocą przypisu bibliograficznego. Przykład:
W poprzednich rozdziałach starałem się pokazać, jak zmieniły się przez lata poglądy na naturę czasu. Aż do początku naszego stulecia ludzie wierzyli w czas absolutny. To znaczy, uważali, że każdemu zdarzeniu możemy jednoznacznie przypisać pewną liczbę zwaną czasem zdarzenia i że wszystkie dobre zegary pokazują taki sam przedział czasu między dwoma zdarzeniami.
Warto upewnić się czy Uczelnia w kwestii oznaczania cytatów nie ma swoich wytycznych – niektóre preferują ujednolicenie i przedstawianie wszystkich cytatów w ten sam sposób. Ważne jest, by konsekwentnie stosować wybraną zasadę w całej pracy.
Zastosowanie powyższych wskazówek w znacznym stopniu powinno ułatwić pisanie studentom prac dyplomowych oraz wszelkich innych z wykorzystaniem stylu naukowego. Oczywiście opanowanie odpowiedniej techniki wymaga ćwiczenia oraz wprawy, która przychodzi z czasem.
Wszelkie przykładowe teksty cytowane w tekście pochodzą z książki Stephen’a Hawking’a Krótka Historia Czasu, Warszawa 1990.