Aktualność artykułu została zweryfikowana według stanu prawnego na dzień 19.07.2022 r.

Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności wymienia szereg praw, jakimi dysponuje człowiek. Wśród nich pojawia się prawo do nauki, czyli pozyskiwania wiedzy, umiejętności i kompetencji, które zaowocują w przyszłości. Dla osób, które korzystając z tego prawa, chcą uczyć się na uczelniach wyższych, istotne są przepisy Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (PSWN). Jakie więc prawa i obowiązki posiadamy? Przekonajmy się!

Rozważanie warto rozpocząć od podstawowej informacji, a mianowicie sposobu nabycia tych praw. Zgodnie z art. 83 PSWN status studenta nabywamy w momencie rozpoczęcia studiów, a więc w dniu złożenia ślubowania, które najczęściej ma miejsce podczas Dnia Studenta I roku lub uroczystej Inauguracji Roku Akademickiego. To wówczas otrzymujemy legitymację studencką, dzięki której przysługuje nam 50% ulgi w przypadku opłat za przejazdy publicznymi środkami komunikacji miejskiej, co zdecydowanie ułatwia funkcjonowanie w mieście, w którym znajduje się uczelnia. Jednak tychże praw jest więcej, o czym za chwilę sami się przekonacie.

Samych sposobów pozyskania wiedzy na ten temat jest zapewne bardzo wiele: rozmowy ze znajomymi, fora internetowe, grupy facebookowe czy porady pracowników dziekanatów. Co człowiek, to inna metoda. Jedną z najczęściej praktykowanych jest natomiast szkolenie, przeprowadzane przez Samorząd Studencki we współpracy z Parlamentem Studentów Rzeczypospolitej Polskiej. Podczas tej prelekcji możemy uzyskać wiele interesujących danych m.in. z zakresu szkolnictwa wyższego, regulaminu studiów, możliwości rozwoju w kołach naukowych czy organizacjach studenckich. W głowie na długo powinien pozostać nam art. 85 PSWN, który dokładnie reguluje prawa społeczności akademickiej.

Po pierwsze, PSWN umożliwia przenoszenie i uznawanie punktów ECTS. Jest to możliwe wówczas, kiedy stwierdzona zostaje zbieżność uzyskanych wcześniej efektów uczenia się w trybie określonym przez regulamin studiów. Dodatkowo prawo to stosowane jest w przypadku wyjazdów zagranicznych w ramach programów mobilnościowych (np. Erasmus+). Punkty ECTS odpowiadają naszemu nakładowi pracy, który przeważnie w ciągu roku akademickiego wynosi 1500-1800 godzin. Oznacza to, że 1 punkt ECTS to około 25-30 godzin pracy – zarówno spędzonej podczas zajęć dydaktycznych, jak i w trakcie indywidualnej nauki.

Po drugie, istnieje możliwość odbywania studiów według Indywidualnej Organizacji Studiów (IOS). Szczegółowe kryteria ustalane są przez uczelnie i zapisane w regulaminie studiów. Najczęstszymi czynnikami, uprawniającymi do wnioskowania o IOS, są m.in. problemy zdrowotne, kształcenie na więcej niż jednym kierunku studiów, niepełnosprawność potwierdzona orzeczeniem lekarskim czy korzystanie z programów wymiany. Warto dodać, że Ustawa zakłada także dodatkowe wsparcie dla studentek w ciąży i studentów-rodziców, uprawniając ich właśnie do ubiegania się o indywidualną organizację studiów (w przypadku studiów stacjonarnych).

Po trzecie, każdy z nas ma prawo do usprawiedliwiania nieobecności  na zajęciach i korzystania z urlopów od zajęć (również z możliwością przystąpienia do weryfikacji uzyskanych efektów uczenia się określonych w programie studiów). Co to oznacza w praktyce? Otóż wielokrotnie w regulaminach studiów wspomina się o możliwości uzasadniania nieobecności, gdyż nauczyciele akademiccy bardzo często praktykują posiadanie dwóch nieusprawiedliwionych nieobecności w ramach określonych zajęć dydaktycznych w danym semestrze. Czasem ta liczba zostaje zwiększona, w innym przypadku zmniejszona – to autonomiczna decyzja wykładowcy, chyba, że przepisy regulaminu studiów reguluję te kwestie. Wiele szkół wyższych wprowadza także przepisy na temat konieczności przyjmowania zwolnień lekarskich, jednak nie zwalnia to z obowiązku nadrobienia treści programowych. Wiąże się to bowiem z osiąganiem efektów uczenia się, przypisanych do konkretnych przedmiotów, zawartych w programie studiów.

Urlopy od zajęć to kolejny sposób wspierania studentów,  którego zasady i tryb określane są w regulaminie studiów. Studenci mogą korzystać z urlopów krótkoterminowych i długoterminowych, zdrowotnych, losowych – wszystko zależy od przepisów, obowiązujących w danej uczelni. Najważniejsze jest to, że umożliwia to systematyczne osiąganie zamierzonych efektów uczenia się nawet w trudnych sytuacjach losowych. Zgodnie z przepisami nie można odmówić urlopu studentce w ciąży i studentowi, będącemu rodzicem. W pierwszej sytuacji udziela się go od dnia urodzenia dziecka, w drugiej – na okres do jednego roku. Jeśli koniec urlopu przypada w trakcie semestru, wówczas jego czas może zostać przedłużony do końca semestru.

Po czwarte, każdy członek społeczności studenckiej może zmienić kierunek studiów w wybranym przez siebie momencie. Niejednokrotnie bowiem pierwsza decyzja okazuje się nietrafiona, zwłaszcza, kiedy przekonamy się, na czym dokładnie polegają zajęcia dydaktyczne i jakie treści programowe pojawiają się w ich trakcie. Szkolnictwo wyższe wychodzi naprzeciw rozwojowi i pogłębianiu wiedzy. Warto studiować to, co naprawdę sprawia przyjemność.

Po piąte, istnieje również możliwość zmiany formy studiów. Mowa tutaj o przeniesieniu na studia stacjonarne lub niestacjonarne. Szczegóły w tym zakresie określa macierzysta jednostka. Sytuacje losowe czasami sprawiają, że trzeba zrezygnować ze studiów lub zmienić ich formę. W takich przypadkach racjonalnym rozwiązaniem okazuje się druga możliwość.

Po szóste, w szczególnie uzasadnionych przypadkach możemy przystąpić do egzaminu komisyjnego. Uprawniają do tego zaniedbania formalne, merytoryczne czy po prostu dyskryminacja, mające miejsce w trakcie egzaminu. Wówczas, zgodnie z przepisami wewnętrznymi (ponownie regulamin studiów), ma miejsce procedowanie w tym zakresie. Wsparciem podczas egzaminu komisyjnego może być także obserwator, przez nas wybrany. Najczęściej jest to pracownik dydaktyczny lub przedstawiciel Samorządu Studenckiego – osoba, ciesząca się szacunkiem społecznym, a co najważniejsze – zaufaniem studenta, przystępującego do tej formy zaliczania przedmiotu. Niejednokrotnie obecność mentora czy osoby wspierającej wpływa pozytywnie na atmosferę egzaminu i mobilizuje do działania.

Po siódme, w przypadku niezadowalających wyników w nauce uczelnia umożliwia ich powtarzanie. Jest to wsparcie, mające na celu zdobywanie pogłębionej wiedzy merytorycznej, utrwalanie czy doprecyzowanie treści programowych, które, z różnych przyczyn, nie mogły zostać wcześniej zdobyte. W ten sposób w stopniu pełnym osiągamy zamierzone programem studiów efekty uczenia się, czego skutkiem mogą okazać się nowe horyzonty myślowe oraz naukowe.

Nie sposób pominąć również pomocy materialnej, o którą może starać się każdy członek społeczności akademickiej. Szczegóły zostały doprecyzowane w art. 86-97 PSWN, gdzie krok po kroku wyjaśnione są ogólne zasady przyznawania świadczeń. Mamy prawo wnioskować o: stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomogę, stypendium rektora, stypendium finansowane przez jednostkę terytorialną oraz stypendium za wyniki naukowe/sportowe finansowane przez osobę prawną, niebędącą państwową ani samorządową osobą prawną. Kolejne przepisy objaśniają także zasady ubiegania się o kredyt studencki czy zakwaterowanie w domach studenckich lub wyżywienie w stołówce studenckiej uczelni.

Jednak studiowanie to nie tylko prawa, ale również obowiązki, których należy przestrzegać, aby nie miało miejsca skreślenie z listy studentów. Należy praktykować przepisy, obowiązujące w uczelni, a także postępować zgodnie z treścią ślubowania, która umożliwiła przyjęcie do społeczności akademickiej. Ponadto w celu osiągnięcia zakładanych przez program studiów wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych zobowiązani jesteśmy do uczestniczenia w zajęciach zgodnie z przepisami, zawartymi w regulaminie studiów. Obligatoryjne są także: składanie egzaminów czy odbywanie praktyk zawodowych (sprawdź w swoim programie studiów w jakim wymiarze powinieneś/powinnaś je odbywać).

Art. 108 PSWN w ustępie pierwszym wskazuje przesłanki, które powodują skreślenie z listy studentów, a w ustępie drugim wskazuje przesłanki na podstawie których student może być skreślony, ale nie musi. Aby taki moment nie nastąpił, powinniśmy m.in. rzeczywiście podjąć studia i regularnie uczestniczyć w zajęciach dydaktycznych, co więcej – uzyskiwać zaliczenia semestru czy roku akademickiego. Dodatkowo wymagane jest złożenie pracy dyplomowej i egzaminu dyplomowego w terminie wskazanym w regulaminie studiów.

Warto zwrócić uwagę również na kwestię ukończenia studiów I stopnia i podejmowania studiów II stopnia. W takim przypadku, po ukończeniu pierwszych z nich, zachowujemy prawa studenta do 31 października roku, w którym rzeczywiście zostały one zakończone. Jedyny mankament stanowi fakt, iż w takim przypadku nie możemy wnioskować o pomoc materialną, czyli stypendium socjalne, stypendium dla niepełnosprawnych, zapomogę czy stypendium Rektora.

Nie taki diabeł straszny, jak go malują! Studia to bowiem jeden z najlepszych okresów życia, który powinniśmy wykorzystywać w każdym jego aspekcie. Nie zapominając oczywiście o podstawowych prawach i obowiązkach, wynikających z posiadania statusu członka społeczności akademickiej.

Autorka: Natalia Mąka, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu